Havenplein 24
Harlingen
Op een augustusavond in 1942 meldt de Hafenkommandantur op het Havenplein aan de politie dat er na acht uur nog een Jood op straat is aangetroffen. Op het politiebureau noteert men haar gegevens: ‘Lieba Steil-Aftergut, geboren Limanova 7 jan. 1892'.
Hier schon mal ein Vorgeschmack
De vergeefse vlucht van Lieba Aftergut
Op een augustusavond in 1942 meldt de Hafenkommandantur op het Havenplein aan de politie dat er na acht uur nog een Jood op straat is aangetroffen. Op het politiebureau noteert men haar gegevens: ‘Lieba Steil-Aftergut, geboren Limanova 7 Jan. 1892, wonende Havenplein 24 alhier’, waarna proces-verbaal wordt opgemaakt.
Limanova ligt zuidoostelijk van Krakau, in Polen. In die omgeving krijgt Lieba ook haar zoontjes Berel en Nechemia. Als de Duitsers in 1939 Polen bezetten, worden de drie met ongeveer 2000 andere Joodse vluchtelingen in Nederland toegelaten. Daar treedt Lieba in het huwelijk met de eveneens uit Polen gevluchte Joodse koopman Mozes Aaron Steil uit Den Haag.
In het neutrale Nederland denken ze veilig te zijn. Maar drie maanden na hun huwelijk valt het Duitse leger ook Nederland binnen. Als alle niet-Nederlandse Joden het kustgebied van de Randstad moeten verlaten verhuist Lieba met Berel en Nemechia naar Harlingen. Weggestopt in een smalle steeg bewonen ze een kamer, met in een kleine uitbouw een keukentje en onder het puntdak een slaapkamer. Lieba is bang voor de Duitsers en komt niet veel buiten. Waarom ze die warme augustusavond dan toch op straat is? Mogelijk vergat ze de tijd of zocht ze een van haar zoons. Hoe dan ook: een Duitse militair herkent haar aan de Jodenster op haar jurk.
Lieba en Nechemia, 17 jaar en kleermaker van beroep, worden naar Auschwitz getransporteerd en daar om het leven gebracht. Na haar vergeefse vlucht uit Polen is ze bijna weer thuis: Auschwitz ligt 100 km ten oosten van Limanova. Berel sterft eveneens in Auschwitz en vader Mozes Aaron Steil in het dwangarbeiderskamp Obertraubling bij Regensburg.
-
Gedicht: Gean de striid oan al is it miskien ek mei it ferkearde wapen | Janneke Spoelstra
Gedicht: Gean de striid oan al is it miskien ek mei it ferkearde wapen | Janneke Spoelstra
-
Kornwerderzand - Afsluitdijk - Vogelkijkpunt
Kornwerderzand - Afsluitdijk - Vogelkijkpunt
-
De sluis van Alde Leie
De sluis van Alde Leie
(beluister hier het audioverhaal)
Hoe hou je het water op hoogte in een poldervaart, terwijl de schepen er ook door moeten? Met een schutsluis natuurlijk. Hier zie je het lage waterpeil aan de ene kant, het hoge peil aan de andere kant. Polder en boezem, de aan elkaar verbonden kanalen en meren in Friesland met hetzelfde streefpeil van 0,52 meter onder NAP, komen hier dus bij elkaar.
Bij deze in 2013 aangelegde Anita Andriessensluis kun je goed zien hoe zo'n schutsluis werkt. In dit geval met slechts één druk op de knop. Je vaart de sluis in als de schuiven openen en zorgt dat ze achter je sluiten. Je wacht tot het water op niveau is in de sluis en vaart verder als de deuren voor je openen. Simpel.
De trekvissen die bij Zwarte Haan het binnenwater inzwemmen kunnen hier door de vispassage naar de Friese boezem, net als bij Wier. De sluis van Alde Leie is terug, zou je kunnen zeggen, want vanaf ongeveer 1300 was hier ook al een sluis. Houten restanten en walbeschoeiingen zijn in de jaren zeventig van de twintigste eeuw in de bodem achter het café gevonden, toen er riolering werd aangelegd.
Die sluis was destijds heel belangrijk voor het dorp De Leije, dat aan de oever van een oude zeeslenk van de Middelzee lag. Er werd niet alleen water in zee geloosd, ook schepen konden hier in en uit. En door die zeehaven-functie was het een drukte van jewelste. Er werd dag in dag uit gehandeld in zuivel en vee, turf, hout en bier.
Toen het achterliggende Bildt in 1505 werd ingepolderd, was het gedaan met de economische bloei van het dorp. De sluis werd een binnensluis en De Leije veranderde in Oude Leije. De Leistervaart werd lange tijd nog wel gebruikt, maar in de jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen er dammen en werd het stil op het water. Met de komst van de nieuwe sluis, onderdeel van het bevaarbaar maken van de Noordelijke Elfstedenvaarroute, varen hier weer bootjes door het dorp, zoals dat eeuwenlang gebeurde.
Ingesproken door:
Fotograaf Linette Raven ontwikkelt het liefst grote series met monumentale portretten van mensen uit een bepaalde omgeving/beroep. Haar contact met Joop Mulder dateert al van 2001, toen ze samen met hem voor Oerol 2002 t/m 2007 het project 'Fan twae kanten’ ontwikkelde en presenteerde. Er volgende nog vele projecten.
“Joop was een vanzelfsprekende aanwezigheid in mijn leven, hij was er gewoon.. zoals het hoort. Hij bood mij ruimte en zijn vertrouwen. Samen in de auto touren door het landschap van Terschelling of Friesland en maar ideeën spuien, een uitsmijter en weer door. Het was een unieke ervaring, met Joop als creatief pionier mee te mogen reizen. Zijn gunfactor, zijn creatieve geest en zijn blauwe twinkelogen altijd aan. Bij het elkaar weer zien, het ’hi meissie’. Later bleek niet alleen bij mij, zo mooi, allemaal dezelfde warme begroeting plus zachte-snor omhelzing.Dat was Joop. Voor nu vanzelfsprekend en vaak aanwezig in mijn gedachte.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
