Zoutsloot 135
Harlingen
De William Boothstraat is nog een gracht, als de 36-jarige Nathan Polak hier in januari 1939 met zijn vrouw Betsij en de kleine Izak komt te wonen. Ze betrekken dit huis, nadat ze eerder inwoonden bij Nathans moeder, de weduwe Polak.
Hier schon mal ein Vorgeschmack
Nathan, Betsij en Izak Polak
De William Boothstraat is nog een gracht, als de 36-jarige Nathan Polak hier in januari 1939 met zijn vrouw Betsij en de kleine Izak komt te wonen. Ze betrekken dit huis, nadat ze eerder inwoonden bij Nathans moeder, de weduwe Polak. Samen met haar zoon runt zij warenhuis ‘De Vlijt’ in de binnenstad.
Alle Joodse Harlingers krijgen vroeger of later te maken met het strenge anti-Joodse beleid dat de bezetter ontwikkelt - ook het echtpaar Polak. Na afloop van een NSB-avond in de schouwburg marcheert een groep mannen van de Weerbaarheidsafdeling (WA) langs hun woning. Mannen van de WA, of ‘zwarte soldaten’ zoals zij zichzelf graag noemen, trekken regelmatig al zingend door de stad. Daarbij doen ze hun best relletjes uit te lokken en de bevolking te intimideren, met name Joodse inwoners.
Voor het huis van de familie Polak gekomen schiet een van de mannen dwars door de slaapkamerramen. Nathan is thuis en ontvlucht de woning aan de achterzijde. Doodsbang brengt hij zich in veiligheid door op en over de schuurtjes achter de huizen te klimmen. Maar er is uiteindelijk geen ontkomen aan. In november 1942 worden Betsij en de vijfjarige Izak van huis gehaald, en met 16 andere Joden naar Westerbork gedeporteerd. Nathan mag eerst nog in Harlingen blijven, mogelijk om zijn zieke moeder bij te staan. In maart 1943 moeten ook moeder en zoon Polak naar Westerbork, vanwaar het herenigde gezin naar vernietigingskamp Sobibor in Polen wordt gebracht.
-
Noorderbegraafplaats
Noorderbegraafplaats
Vijftien geallieerde vliegers en vijftien verzetsslachtoffers vinden hun laatste rustplaats op de Noorderbegraafplaats in Leeuwarden. Ook worden er tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna 450 gesneuvelde Duitse militairen begraven. Hun stoffelijke resten worden in 1958 overgebracht naar de Duitse oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn.
Kort na het begin van de bezetting wordt de Noorderbegraafplaats aan het Leeuwarder Schapendijkje in gebruik genomen als militair ereveld. De eerste teraardebestelling van Duitse oorlogsdoden vindt er op 9 augustus 1940 plaats. Bij de bevrijding liggen op het Ehrenfriedhof bijna 450 Duitse militairen, die in 1958 collectief worden overgebracht naar de Kriegsgräberstätte Ysselsteyn bij Venray.
Het aantal geallieerde militairen dat vanaf juli 1941 op de begraafplaats een laatste rustplaats krijgt is qua aantal veel geringer. Nu nog liggen dertien Engelsen en twee Nieuw-Zeelanders begraven onder een rij karakteristieke witte headstones op regel 23 van de 2e afdeling. Oorspronkelijk waren er meer geallieerde oorlogsgraven. Twee Amerikanen en een Canadees zijn na de bevrijding herbegraven op de erevelden in Margraten en Holten.
In alle nu nog aanwezige geallieerde oorlogsgraven zijn bemanningsleden van vliegtuigen begraven. Van hen zijn alleen David Kay Foster en Robert Stanley Ling in de gemeente Leeuwarden gesneuveld. Hun Mosquito jachtbommenwerper stort op 28 mei 1944 neer op het vliegveld na een beschieting door luchtafweergeschut. De overige vliegeniers komen om een andere reden op de Noorderbegraafplaats terecht. Albert Hayes, Len Townrow en Michael John Boyle worden alle drie zwaargewond overgebracht naar het Bonifatiusziekenhuis en sterven daar ondanks de goede zorgen van de Duitse medische staf.
Jarenlang onderzoek door de Stichting Missing Airmen Memorial Foundation (SMAMF) in samenwerking met de Bergingsdienst van de Koninklijke Luchtmacht achterhaalt de identiteit van de zes gesneuvelden in het eerste graf. Het gaat om de bemanning van Wellington R1397. Het vliegtuig stort op 25 juli 1941 bij Boazum neer na een luchtaanval op Emden en is het eerste toestel dat crasht op het Friese vasteland. In 2015 zijn in aanwezigheid van nabestaanden twee nieuwe grafstenen met de namen van de bemanning door een legerpredikant ingezegend. De oude, naamloze, steen is nog te bezichtigen in het Fries Verzetsmuseum.
Ook liggen er vijftien verzetsslachtoffers begraven op de Noorderbegraafplaats, op een speciaal daarvoor ingericht ereveld. Op de grafmonumenten staat de tekst:
‘Fallen yn ‘e striid tsjin ûnrjocht en slavernij - dat wy yn frede foar rjocht en frijdom weitsje’
‘Gevallen in de strijd tegen onrecht en slavernij, opdat wij in vrede voor recht en vrijheid waken.’
Het meest in het oog springend zijn de drie zij aan zij geplaatste monumenten van de broers Mark, Klaas en Hyltje Wierda, die op 11 april 1945, enkele dagen voor de bevrijding, werden gefusilleerd bij Dronrijp.
De oorlogsgraven op de Noorderbegraafplaats zijn geadopteerd door vijf scholen uit Leeuwarden, die elk jaar op 15 april een herdenking organiseren.
Ook achter de grafmonumenten voor de Joodse familie Suskind (graf 03/-/24 /04) gaat een tragisch oorlogsverhaal schuil. MTS-leraar Willy Süskind stapte samen met zijn vrouw en zoon uit het leven, één dag na de Duitse inval in Nederland.
Helemaal achter op de begraafplaats herinnert een bijzonder grafmonument eveneens aan een oorlogsdrama. Het beeld van een treurende vrouw is geplaatst op het graf van Johanna Wilhelmina te Winkel en haar zoontje Hans, beiden slachtoffer van afgedwaalde bommen op de Julianastraat in 1942 (graf 04/1b/10).
-
Voormalige Gereformeerde Kerk Oudebildtzijl
Voormalige Gereformeerde Kerk Oudebildtzijl
