Zoutsloot 135
Harlingen
De William Boothstraat is nog een gracht, als de 36-jarige Nathan Polak hier in januari 1939 met zijn vrouw Betsij en de kleine Izak komt te wonen. Ze betrekken dit huis, nadat ze eerder inwoonden bij Nathans moeder, de weduwe Polak.
Hier schon mal ein Vorgeschmack
Nathan, Betsij en Izak Polak
De William Boothstraat is nog een gracht, als de 36-jarige Nathan Polak hier in januari 1939 met zijn vrouw Betsij en de kleine Izak komt te wonen. Ze betrekken dit huis, nadat ze eerder inwoonden bij Nathans moeder, de weduwe Polak. Samen met haar zoon runt zij warenhuis ‘De Vlijt’ in de binnenstad.
Alle Joodse Harlingers krijgen vroeger of later te maken met het strenge anti-Joodse beleid dat de bezetter ontwikkelt - ook het echtpaar Polak. Na afloop van een NSB-avond in de schouwburg marcheert een groep mannen van de Weerbaarheidsafdeling (WA) langs hun woning. Mannen van de WA, of ‘zwarte soldaten’ zoals zij zichzelf graag noemen, trekken regelmatig al zingend door de stad. Daarbij doen ze hun best relletjes uit te lokken en de bevolking te intimideren, met name Joodse inwoners.
Voor het huis van de familie Polak gekomen schiet een van de mannen dwars door de slaapkamerramen. Nathan is thuis en ontvlucht de woning aan de achterzijde. Doodsbang brengt hij zich in veiligheid door op en over de schuurtjes achter de huizen te klimmen. Maar er is uiteindelijk geen ontkomen aan. In november 1942 worden Betsij en de vijfjarige Izak van huis gehaald, en met 16 andere Joden naar Westerbork gedeporteerd. Nathan mag eerst nog in Harlingen blijven, mogelijk om zijn zieke moeder bij te staan. In maart 1943 moeten ook moeder en zoon Polak naar Westerbork, vanwaar het herenigde gezin naar vernietigingskamp Sobibor in Polen wordt gebracht.
-
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
-
De sluis van Ouwe Syl
De sluis van Ouwe Syl
(beluister hier het audioverhaal)
Waar anders dan hier spreek je af met dorpsgenoten? Op de 'pyp' natuurlijk: de brug over de zijl, de sluis. De sluis is het natuurlijke middelpunt van Oudebildtzijl. Het dorp dankt zijn ontstaan én naam aan de sluis. In het Bildtse dialect dat hier gesproken wordt: Ouwe Syl.
De sluis – van hout - wordt in 1507 in de pas aangelegde vijftien kilometer lange dijk getimmerd en is onderdeel van een grootschalige inpoldering. 'Skep foor skep' veroveren arbeiders hier land op zee, de vroegere monding van de Middelzee om precies te zijn. De sluis, op de plek waar de Oude Rij in zee stroomt, zorgt voor afwatering van de vruchtbare polder. Schepen kunnen via de schutsluis naar de Waddenzee en terug landinwaarts. Aanleggen kan bij de kolk, een klein haventje achter het café.
Een eeuw later, rond 1600 is alweer land aangeslibd en komt er een nieuwe afwateringssluis twee kilometer noordwaarts: de Nije Syl (de nieuwe zijl, sluis), waar ook een gehucht ontstaat. Het dorp met de oude sluis verandert dan van Bildtsyl naar Ouwe-Syl.
Toch is de sluis van het oude Bildt nog steeds onderdeel van de waterkering. De dijk functioneert namelijk nog als slaperdijk, een reservedijk dus. De eikenhouten deuren die je in de sluis ziet hangen kúnnen het water tegenhouden. Ze zijn in 2006 geplaatst omdat de oorspronkelijke deuren waren verdwenen. Tot die tijd lagen er tientallen balken achter het café, die in geval van nood in de sluis geschoven konden worden.
De Sylsters zullen tegenwoordig niet wakker liggen van hoog water. Een paar eeuwen geleden was dat wel anders. Als er tijdens Kerst 1717 een stormvloed over de kust raast bijvoorbeeld. Het zoute zeewater dreigt de polders in te stromen en de sluis begeeft het bijna. De heldhaftige timmerman Krelis Anne laat de Sylsters als de wiedeweerga een huis afbreken en het puin in de sluis storten. Het dorp is gered, net als het achterland. Iemand die goed bevelen uit kan delen staat hier op 'e Syl nog altijd bekend als iemand die 'ken kommendere als Baas Krelis.'
Ingesproken door:
Als architect leeft Alex van de Beld tussen twee werelden; de wereld van het landschap en de natuur, met daarnaast de wereld van de kunst en de cultuur. Alex werkt al zijn hele leven om die werelden te verbinden. Dat is volgens hem nu meer dan ooit nodig, willen we een nieuwe toekomst ontwerpen.Alex leerde Joop Mulder in de aanloop naar 2018 kennen. “Joop was iemand die verschillende culturen bij elkaar bracht, zoals een sluis water met elkaar verbindt. Dat is meer en meer nodig om een inspirerende leefomgeving te maken waarin iedereen zijn plek vindt. Daarom zullen we Joop Mulder missen. Maar we gaan met zijn mentaliteit, creativiteit en zijn sense of place aan de slag voor het landschap van de toekomst.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
