Hoogstraat 15
Harlingen
Bij het uitbreken van de oorlog woont de ongetrouwde Racheltje Pais (49) bij haar bejaarde ouders in huis. Ze werkt als commies (ambtenaar) op de secretarie van de gemeente Franekeradeel.
Hier schon mal ein Vorgeschmack
Benjamin, Jantje en Racheltje Pais
Bij het uitbreken van de oorlog woont de ongetrouwde Racheltje Pais (49) bij haar bejaarde ouders in huis. Ze werkt als commies (ambtenaar) op de secretarie van de gemeente Franekeradeel. Maar eind 1940 wordt ze uit haar functie ontheven en per 1 maart 1941 officieel ontslagen.
Haar vader Benjamin Raphaël Pais is het oudste lid van de Joodse gemeente in Harlingen. In de synagoge staat men stil bij zijn 80ste verjaardag. Het Joodsche Weekblad van 4 juli 1941 meldt: ‘Onder groote belangstelling vierde Zondag j.l. de heer B.R. Pais zijn 80-sten verjaardag. De Voorzitter van het Kerkbestuur en de Leeraar der Gemeente spraken de heer Pais, die trots zijn hoogen leeftijd één van de trouwste sjoelbezoekers is, op hartelijke wijze toe.’
Een stadgenoot die van een vergadering van de voetbalclub komt is er toevallig getuige van dat Racheltje en haar ouders op transport naar Westerbork worden gezet: ‘Er was iets gebeurd in de Hoogstraat. De politie kwam die twee oude Joodse mensen ophalen, die woonden tegenover de hoedenwinkel. Ik bleef staan in de portiek van die winkel en me zelf nog meer kwaad te maken tegen onze eigen politie met de inspecteur. Die oude mensen werden weggehaald.’
Vanuit Westerbork stuurt Racheltje nog een briefkaart naar de buren in de Hoogstraat: ’’t Was Woensdagavond heel naar voor de ouderen en Donderdag een nare reis en een zéér vermoeiende dag. We houden de moed er in en blijven vol vertrouwen. Tot ziens hopen we.’ Op de rand staat geschreven: ‘We treffen hier veel familie’.
-
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
-
De sluis van Ouwe Syl
De sluis van Ouwe Syl
(beluister hier het audioverhaal)
Waar anders dan hier spreek je af met dorpsgenoten? Op de 'pyp' natuurlijk: de brug over de zijl, de sluis. De sluis is het natuurlijke middelpunt van Oudebildtzijl. Het dorp dankt zijn ontstaan én naam aan de sluis. In het Bildtse dialect dat hier gesproken wordt: Ouwe Syl.
De sluis – van hout - wordt in 1507 in de pas aangelegde vijftien kilometer lange dijk getimmerd en is onderdeel van een grootschalige inpoldering. 'Skep foor skep' veroveren arbeiders hier land op zee, de vroegere monding van de Middelzee om precies te zijn. De sluis, op de plek waar de Oude Rij in zee stroomt, zorgt voor afwatering van de vruchtbare polder. Schepen kunnen via de schutsluis naar de Waddenzee en terug landinwaarts. Aanleggen kan bij de kolk, een klein haventje achter het café.
Een eeuw later, rond 1600 is alweer land aangeslibd en komt er een nieuwe afwateringssluis twee kilometer noordwaarts: de Nije Syl (de nieuwe zijl, sluis), waar ook een gehucht ontstaat. Het dorp met de oude sluis verandert dan van Bildtsyl naar Ouwe-Syl.
Toch is de sluis van het oude Bildt nog steeds onderdeel van de waterkering. De dijk functioneert namelijk nog als slaperdijk, een reservedijk dus. De eikenhouten deuren die je in de sluis ziet hangen kúnnen het water tegenhouden. Ze zijn in 2006 geplaatst omdat de oorspronkelijke deuren waren verdwenen. Tot die tijd lagen er tientallen balken achter het café, die in geval van nood in de sluis geschoven konden worden.
De Sylsters zullen tegenwoordig niet wakker liggen van hoog water. Een paar eeuwen geleden was dat wel anders. Als er tijdens Kerst 1717 een stormvloed over de kust raast bijvoorbeeld. Het zoute zeewater dreigt de polders in te stromen en de sluis begeeft het bijna. De heldhaftige timmerman Krelis Anne laat de Sylsters als de wiedeweerga een huis afbreken en het puin in de sluis storten. Het dorp is gered, net als het achterland. Iemand die goed bevelen uit kan delen staat hier op 'e Syl nog altijd bekend als iemand die 'ken kommendere als Baas Krelis.'
Ingesproken door:
Als architect leeft Alex van de Beld tussen twee werelden; de wereld van het landschap en de natuur, met daarnaast de wereld van de kunst en de cultuur. Alex werkt al zijn hele leven om die werelden te verbinden. Dat is volgens hem nu meer dan ooit nodig, willen we een nieuwe toekomst ontwerpen.Alex leerde Joop Mulder in de aanloop naar 2018 kennen. “Joop was iemand die verschillende culturen bij elkaar bracht, zoals een sluis water met elkaar verbindt. Dat is meer en meer nodig om een inspirerende leefomgeving te maken waarin iedereen zijn plek vindt. Daarom zullen we Joop Mulder missen. Maar we gaan met zijn mentaliteit, creativiteit en zijn sense of place aan de slag voor het landschap van de toekomst.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
