IISBAAN YN ‘E MAAITIID de besiele stilte fan it ferlitten hillichdom it is maaitiid mar bûten de tiid briedt it fersûpte gers mei nij grien de tút fan bestimming deryn yn it sin bringer fan it streekjen it frij fielen ûnierdsk njonken it knoffeljen it minsklik mislearjen ah jasses hakkekruk dreamt fan iisprinsesse yn in nije winter tute as by in âlde hit de wrâld in dûnsflier dy kâldreade blommewangen ûnder har mûtse fan suvere ingelewol wei te plôkjen de tút de dream oer de tút de tút fan de dream oer de tút hakkekruk knoffelet troch de hope op de tút fan de dream oer de tút waard in wynwak drûget op, lit de feiten sprekke: ferlitten timpel, dea iis gjin prinsesse by machte
Op zondag 15 april 1945 – de dag die geldt als de bevrijdingsdag van Friesland – kwam hier in Kiesterzijl door Duits geweervuur Jitze Pieter van Dijk om het leven, toen de eenheid van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) waar hij deel van uit maakte, op een groepje zich terugtrekkende Duitse soldaten stootte.
In afwachting van de komst van de Canadezen, die Leeuwarden al hadden bereikt, wilden leden van de NBS Franeker alvast bezetten, nadat duidelijk was geworden dat de Duitsers de stad zonder strijd te leveren aan het verlaten waren en zich terugtrokken richting Harlingen.
Een groep van enkele tientallen NBS-ers, meest jongemannen uit de buurt, gekleed in blauwe overalls (het bekende NBS-uniform) vertrok aan het begin van de middag op de fiets vanuit Achlum. De bedoeling was om over de Slachtedijk naar de Rijksweg ten westen van Franeker te gaan, om van die kant de stad binnen te trekken. Ze waren bewapend met vanuit Engeland gedropte Enfield geweren, stenguns, handgranaten en een bazooka.
Toen ze net over de brug van Kiesterzijl waren, kwam er vanuit Franeker over de oude Rijksweg nog een verlaat groepje van zo’n twaalf Duitsers aanfietsen. Er ontstond een vuurgevecht, waarbij de NBS-ers dekking zochten in de berm. Jitze Pieter van Dijk, een 23-jarige boerenzoon uit Hitzum, bukte niet diep genoeg en werd dodelijk getroffen in zijn rug.
De NBS-ers trokken zich daarop terug, om lopend via de zuidelijker gelegen spoorbaan alsnog veilig in de stad te komen. De Duitsers reden door naar Harlingen, met achterlating van enkele slachtoffers. ’s Avonds keerden ze met versterking terug om hun kameraden op te halen. Inwoners van Herbaijum werden daarbij gebruikt als menselijk schild.
Het boerderijtje van Ale Houtsma, dat hierachter stond en waar de NBS-ers hun fietsen hadden achtergelaten werd als represaille in brand gestoken. Op datzelfde moment naderden de eerste Canadese verkenners Franeker al vanuit de richting Leeuwarden.
Na de oorlog is, tegenover het gemeentehuis, een straat naar Jitze Pieter van Dijk genoemd. Van Dijks ouderlijke boerderij in Hitzum was een belangrijke uitvalsbasis van het plaatselijke verzet. In het hooi lagen de gedropte wapens verborgen.
De laatste schermutselingen bij de bevrijding van Harlingen vonden plaats bij het veilingterrein aan de Spoorstraat en bij het MAZa complex op de Kimswerderweg. Een incident met een vlammenwerper brak de weerstand van de Duitsers.
In 1941 is in opdracht van de Duitsers door een Harlinger aannemersbedrijf een geschut reparatiewerkplaats voor de Duitse Marine (Marine Flak Abteilung 246) gebouwd aan de Kimswerderweg in Harlingen. Dit zogenoemde MAZa-gebouw, Marine Artillerie Zeugambt, is ontworpen in de "Heimatstil", een landelijke bouwstijl. Die bouwstijl verwijst naar traditionele boerderijbouw in Duitsland. De Duitse bezetter paste deze stijl toe om militaire complexen vanuit de lucht te camoufleren. Door de Duitsers werd dit complex de “Siemens Werkstätte” genoemd.
Op 17 april om 04.30 uur hadden de Canadezen de stad in handen, er vonden alleen nog schermutselingen plaats bij het veilingterrein aan de Spoorstraat hier bij de MAZa. In de MAZa hadden zich ongeveer zestig Duitsers verschanst.
Een klein incident bracht snel verandering in de starre houding van de Duitsers. Bij het bijvullen van een Wasp vlammenwerper, in het zicht van de Duitsers, trok iemand onverwachts aan de trekker, waarna de vlammen eruit spoten. De Duitsers weifelden niet langer en gaven zich na 11.00 uur alsnog over aan de Canadezen.
Bij de bevrijding zijn zeker negen Duitsers gesneuveld en werden er ongeveer vierhonderd gevangen genomen. Aan de Canadese zijde vielen alleen twee lichtgewonden.
Sinds 2014 biedt dit gerenoveerde complex 14 woonlocaties met ondersteuning aan mensen die daardoor zelfstandig in hun woning kunnen wonen.