Schritsen 10
Harlingen
Oudste zoon Sally treedt in de voetsporen van zijn trotse vader, als hij in maart 1938 wordt geïnstalleerd als leraar van de Joodse gemeente in Harlingen. Opperrabbijn A.S. Levisson, Sally’s ouders en zijn verloofde Anna Rosa van Gelder zijn er bij.
Neem alvast een kijkje
De chazzan, rebbe en sjouchet van Harlingen
Oudste zoon Sally treedt in de voetsporen van zijn trotse vader, als hij in maart 1938 wordt geïnstalleerd als leraar van de Joodse gemeente in Harlingen. Opperrabbijn A.S. Levisson, Sally’s ouders en zijn verloofde Anna Rosa van Gelder zijn er bij. Kort na de installatie trouwen ze en op 3 juni 1939 wordt hun dochtertje Mathilde Henriëtte geboren. Het pasgetrouwde paar neemt zijn intrek in de dienstwoning naast de synagoge in de Raamstraat.
In een kleine Joodse gemeente zoals Harlingen moet de leraar van alle markten thuis zijn. Sally Hes is zowel chazzan (voorzanger in de synagoge en leider van de dienst), rebbe (leraar) als sjouchet (ritueel slachter). Bovendien is hij secretaris van de kerkenraad en geeft hij de Joodse kinderen op de schoolvrije woensdagmiddagen les in de Joodse geschiedenis, Tenach (Bijbel) en de Talmoed.
Op 5 november 1941 gooit een Engelse bommenwerper een bom van 2000 pond boven Harlingen af, waarschijnlijk om de scheepswerf middenin de stad te treffen. Misschien een menselijke fout, misschien onwennigheid omdat een zwaardere bom wordt gebruikt dan de gebruikelijke van 250 pond? Feit is dat er 13 doden vallen. Zo’n 45 huizen worden onbewoonbaar en 450 raken beschadigd, net als een school en de katholieke kerk. Ook de synagoge en de dienstwoning van rebbe Hes liggen in puin. Het gezin verhuist naar Schritsen 10.
Ruim een half jaar later wordt Sally Hes weggevoerd naar een Joods werkkamp. Onder het mom van ‘gezinshereniging’ volgen later zijn vrouw Anna en hun dochtertje Mathilde Henriëtta. Sally Hes zal uiteindelijk aan een niet behandelde infectieziekte bezwijken.
-
Wapens onder het hooi
Wapens onder het hooi
In het najaar van 1944 beginnen de wapendroppings. Tot aan de bevrijding is er in de provincie Friesland een vijfentwintigtal van geweest. De wapens moeten uit handen van de bezetters blijven en worden daarom goed verborgen, vaak bij boeren. De boerderij van Johannes van Dijk in Hitzum is het voornaamste wapendepot van district VII van het gewest Friesland van de NBS, de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. In de boerderij van Willem Postma onder Achlum krijgen de illegale werkers wapenonderricht van een speciale instructeur, die mee is gedropt. Alles geschiedt natuurlijk met de grootste behoedzaamheid, maar toch kruipen de NBS’ers twee keer door het oog van de naald.
Boer Van Dijk is fel anti-Duitse bezetter. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn boerderij een toevlucht wordt voor onderduikers en verzetsmensen. Twee van zijn zoons zijn lid van de NBS, de in het najaar van 1944 uit de verschillende geledingen van het verzet gevormde paramilitaire verzetsorganisatie. De gedropte wapens worden bij hem gebruiksklaar gemaakt en vervolgens diep onder het hooi in de schuur weggestopt.
Ook weigert Van Dijk mee te werken aan de verplichte leveringen van vee, melk en hooi aan de Wehrmacht. Als reactie gaan Duitse militairen over tot inbeslagname van zijn hooi. Onder toeziend oog van Sonderführer August Geese van de Abteilung Ernährung und Landwirtschaft, onderdeel van de Wehrmacht, geassisteerd door zijn fanatieke Nederlandse tolk Grietje Sinnema, wordt het hooi uit de schuur gehaald. Ieder moment kunnen de wapens bloot komen te liggen, maar net op tijd vindt Geese het genoeg. Leden van het verzet, die met een pistool in de zak de boel in de gaten hielden, hoeven niet in actie te komen. Een drama is afgewend. Toch zal de oorlog voor de familie Van Dijk dramatisch eindigen: hun zoon Jitze Pieter sneuvelt bij een vuurgevecht tussen NBS’ers en terugtrekkende Duitse militairen op de dag dat Hitzum wordt bevrijd.
Om met de wapens te kunnen omgaan krijgen de verzetsmensen instructies van commando’s, die eveneens zijn gedropt. Dat gebeurt onder andere op de boerderij van Willem Postma, gelegen aan een doodlopende weg, midden in de weilanden tussen Hitzum en Achlum. Op een middag aan het einde van oktober 1944 komen dertig mannen daar in het geheim samen in de schuur om van instructeur Groenewoud te leren omgaan met stenguns, bazooka’s, handgranaten. Ze zijn volop bezig als er een motorpatrouille van de Grüne Polizei nadert. De paniek slaat toe onder de mannen, maar Groenewoud houdt het hoofd koel, duwt ze een wapen in de hand en laat ze een positie innemen. De Grünen rijden echter door, maar komen even later weer terug als ze ontdekken dat de weg doodloopt. Opnieuw rijden ze de boerderij voorbij, kennelijk zijn ze verdwaald. Het loopt goed af.
-
Ameland - Hollum - Dijk nabij P. Miedeweg - Vogelkijkpunt
Ameland - Hollum - Dijk nabij P. Miedeweg - Vogelkijkpunt
