Noorderhaven 18
Harlingen
Ergens vóór 1917 verandert de bestemming van Noorderhaven 18 van ‘woonhuis’ in een ‘bedrijf in scheepsbenoodigdheden en oude metalen´. In dat jaar zal Raphaël Pais, 24 jaar, waarschijnlijk al bij zijn vader ‘in de zaak’ zijn gekomen.
Neem alvast een kijkje
Het Kodakboxje van Arie Pais
Ergens vóór 1917 verandert de bestemming van Noorderhaven 18 van ‘woonhuis’ in een ‘bedrijf in scheepsbenoodigdheden en oude metalen´. In dat jaar zal Raphaël Pais, 24 jaar, waarschijnlijk al bij zijn vader ‘in de zaak’ zijn gekomen.
Uit het huwelijk van Raphaël met Rosa Heymann wordt in 1921 zoon Aäron geboren. Arie, zoals zijn maten hem noemen, is deel van een hechte vriendengroep. Ze gaan samen naar de bioscoop, leggen een kaartje en trekken zelfs op de fiets naar Loenen op de Veluwe, om te gaan kamperen. In 1938 doen de jongens eindexamen, waarna Arie een kantoorbaan in Leeuwarden krijgt.
In de eerste oorlogsjaren telt Noorderhaven 18 naast de familie Pais nog een vierde bewoner: Winston, genoemd naar Churchill. Het is een rashond, een vervaarlijke buldog waarmee Arie regelmatig op stap gaat. Als duidelijk wordt dat de familie Pais naar Westerbork moet, ontfermt Arie’s vriend Dirk zich over Winston. Bovendien heeft Dirk een onderduikadres voor Arie geregeld. Maar die wil niet weg: ‘Ik wil bij pa blijven’, zegt hij. Voor zijn vertrek geeft Arie allerlei bezittingen bij zijn vrienden in bewaring. Zo krijgt Jan boeken, een Kodakboxje, een schrijfmachine en doorslagen van Arie’s correspondentie van de laatste jaren. Daaruit blijkt onder meer dat Arie pogingen heeft gedaan uitstel te krijgen op grond van de Portugees-Joodse achtergrond van de familie.
Op 20 augustus 1942 is Aäron Pais bij de eerste acht Joodse mannen uit Harlingen die worden weggevoerd naar een Joods werkkamp. Zijn moeder en vader volgen.
Het vriendenclubje van Arie blijft na de oorlog intact. De jongens blijven bevriend tot hun dood en met het Kodakboxje worden nog jarenlang veel vakantiefoto’s gemaakt.
-
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
Molkwerum - Bocht van Molkwerum - Vogelkijkhut Swan
-
De sluis van Ouwe Syl
De sluis van Ouwe Syl
(beluister hier het audioverhaal)
Waar anders dan hier spreek je af met dorpsgenoten? Op de 'pyp' natuurlijk: de brug over de zijl, de sluis. De sluis is het natuurlijke middelpunt van Oudebildtzijl. Het dorp dankt zijn ontstaan én naam aan de sluis. In het Bildtse dialect dat hier gesproken wordt: Ouwe Syl.
De sluis – van hout - wordt in 1507 in de pas aangelegde vijftien kilometer lange dijk getimmerd en is onderdeel van een grootschalige inpoldering. 'Skep foor skep' veroveren arbeiders hier land op zee, de vroegere monding van de Middelzee om precies te zijn. De sluis, op de plek waar de Oude Rij in zee stroomt, zorgt voor afwatering van de vruchtbare polder. Schepen kunnen via de schutsluis naar de Waddenzee en terug landinwaarts. Aanleggen kan bij de kolk, een klein haventje achter het café.
Een eeuw later, rond 1600 is alweer land aangeslibd en komt er een nieuwe afwateringssluis twee kilometer noordwaarts: de Nije Syl (de nieuwe zijl, sluis), waar ook een gehucht ontstaat. Het dorp met de oude sluis verandert dan van Bildtsyl naar Ouwe-Syl.
Toch is de sluis van het oude Bildt nog steeds onderdeel van de waterkering. De dijk functioneert namelijk nog als slaperdijk, een reservedijk dus. De eikenhouten deuren die je in de sluis ziet hangen kúnnen het water tegenhouden. Ze zijn in 2006 geplaatst omdat de oorspronkelijke deuren waren verdwenen. Tot die tijd lagen er tientallen balken achter het café, die in geval van nood in de sluis geschoven konden worden.
De Sylsters zullen tegenwoordig niet wakker liggen van hoog water. Een paar eeuwen geleden was dat wel anders. Als er tijdens Kerst 1717 een stormvloed over de kust raast bijvoorbeeld. Het zoute zeewater dreigt de polders in te stromen en de sluis begeeft het bijna. De heldhaftige timmerman Krelis Anne laat de Sylsters als de wiedeweerga een huis afbreken en het puin in de sluis storten. Het dorp is gered, net als het achterland. Iemand die goed bevelen uit kan delen staat hier op 'e Syl nog altijd bekend als iemand die 'ken kommendere als Baas Krelis.'
Ingesproken door:
Als architect leeft Alex van de Beld tussen twee werelden; de wereld van het landschap en de natuur, met daarnaast de wereld van de kunst en de cultuur. Alex werkt al zijn hele leven om die werelden te verbinden. Dat is volgens hem nu meer dan ooit nodig, willen we een nieuwe toekomst ontwerpen.Alex leerde Joop Mulder in de aanloop naar 2018 kennen. “Joop was iemand die verschillende culturen bij elkaar bracht, zoals een sluis water met elkaar verbindt. Dat is meer en meer nodig om een inspirerende leefomgeving te maken waarin iedereen zijn plek vindt. Daarom zullen we Joop Mulder missen. Maar we gaan met zijn mentaliteit, creativiteit en zijn sense of place aan de slag voor het landschap van de toekomst.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
