Schritsen 10
Harlingen
Oudste zoon Sally treedt in de voetsporen van zijn trotse vader, als hij in maart 1938 wordt geïnstalleerd als leraar van de Joodse gemeente in Harlingen. Opperrabbijn A.S. Levisson, Sally’s ouders en zijn verloofde Anna Rosa van Gelder zijn er bij.
Neem alvast een kijkje
De chazzan, rebbe en sjouchet van Harlingen
Oudste zoon Sally treedt in de voetsporen van zijn trotse vader, als hij in maart 1938 wordt geïnstalleerd als leraar van de Joodse gemeente in Harlingen. Opperrabbijn A.S. Levisson, Sally’s ouders en zijn verloofde Anna Rosa van Gelder zijn er bij. Kort na de installatie trouwen ze en op 3 juni 1939 wordt hun dochtertje Mathilde Henriëtte geboren. Het pasgetrouwde paar neemt zijn intrek in de dienstwoning naast de synagoge in de Raamstraat.
In een kleine Joodse gemeente zoals Harlingen moet de leraar van alle markten thuis zijn. Sally Hes is zowel chazzan (voorzanger in de synagoge en leider van de dienst), rebbe (leraar) als sjouchet (ritueel slachter). Bovendien is hij secretaris van de kerkenraad en geeft hij de Joodse kinderen op de schoolvrije woensdagmiddagen les in de Joodse geschiedenis, Tenach (Bijbel) en de Talmoed.
Op 5 november 1941 gooit een Engelse bommenwerper een bom van 2000 pond boven Harlingen af, waarschijnlijk om de scheepswerf middenin de stad te treffen. Misschien een menselijke fout, misschien onwennigheid omdat een zwaardere bom wordt gebruikt dan de gebruikelijke van 250 pond? Feit is dat er 13 doden vallen. Zo’n 45 huizen worden onbewoonbaar en 450 raken beschadigd, net als een school en de katholieke kerk. Ook de synagoge en de dienstwoning van rebbe Hes liggen in puin. Het gezin verhuist naar Schritsen 10.
Ruim een half jaar later wordt Sally Hes weggevoerd naar een Joods werkkamp. Onder het mom van ‘gezinshereniging’ volgen later zijn vrouw Anna en hun dochtertje Mathilde Henriëtta. Sally Hes zal uiteindelijk aan een niet behandelde infectieziekte bezwijken.
-
De bevrijding van Leeuwarden
De bevrijding van Leeuwarden
Op 11 april 1945 werd duidelijk dat de Duitse weerstand in het noorden van Nederland beperkt was. De geallieerden grepen op 12 april deze kans om zo snel mogelijk op te rukken naar Friesland. Een van de belangrijkste doelen was het bevrijden van Leeuwarden. Hiervoor was de 9th Canadian Infantry Brigade aangewezen. Maar het zou uiteindelijk anders lopen.
Op 12 april reden de Royal Canadian Dragoons bij Noordwolde Friesland binnen. Zij dienden met hun gepantserde voertuigen verkenningen uit te voeren en zo snel mogelijk de Waddenzee te bereiken. Daarmee werden de Duitse troepen in Friesland en Groningen van elkaar gescheiden.
In de nacht van 14 op 15 april stonden drie Squadrons van de Dragoons bij Suameer. Burgum kon eerder die dag niet meer bereikt worden omdat de brug bij de Burgummerdaam door de Duitsers was opgeblazen.
Intussen was er van alles gaande in het nabijgelegen Leeuwarden. Op 12 april was het vliegveld door de Duitsers opgeblazen. En vanaf 14 april verlieten zij de stad. Leeuwarden zou niet worden verdedigd. Het Burgerweeshuis dat onderdak had geboden aan verschillende Duitse instanties werd in brand gestoken. Een poging om de telefooncentrale op te blazen mislukte door een geniale ingreep van het verzet. Dat verzet ging bovendien in de vroege ochtend van 15 april massaal de straat op om belangrijke punten te bezetten en achtergebleven Duitsers gevangen te nemen.
De Dragoons in Suameer hadden contact met het verzet in Leeuwarden. Door verschillende berichtgeving was het onduidelijk of er nu hard gevochten werd in Leeuwarden of dat de Duitsers de stad volledig hadden verlaten. Doordat de Duitsers belangrijke bruggen op de route van Heerenveen naar Leeuwarden hadden opgeblazen kon de infanterie niet snel bijstand verlenen.
Daarom gingen de Dragoons zelf een kijkje nemen. In eerste instantie werd een patrouille van vier voertuigen over de Groningerstraatweg rond half twaalf de stad in gestuurd. Eén van de Canadezen in die voertuigen tekende het volgende op:
‘As we entered the city, passing through the concrete barrier by the narrow passageway left for normal traffic, we were met by an almost hysterical patrol of Resistance men […] In a few moments the news of our arrival had spread through the city, and we were given a fantastic welcome as we rolled slowly forward into the centre of town.
Een Leeuwarder herinnerde zich:
‘Wij woonden dicht bij de Groningerstraatweg, waar onze bevrijders langs kwamen. Met vele honderden stonden wij daar, allemaal blijde toeschouwers. Ineens schoten twee dames uit de rij naar voren en vlogen de Canadezen om de hals met de volgende woorden: “Och skatten, binne jimme daar eindelijk!
Nadat de patrouille had vastgesteld dat de kust veilig was, volgde het hele C Squadron, een detachement van de Royal Canadian Engineers en Regimental Headquarters van Lieutenant-Colonel Landell. Leeuwarden was bevrijd. Hierna gingen duizenden de straat op. Eén van de Canadezen schreef:
‘We halted, and were immediately surrounded by laughing, yelling mobs of people, bringing flowers to give to us, and cheering every move. The Resistance men were everywhere, doing their best to keep the people within bounds and off the cars, but their efforts were hardly necessary. I never saw a more satisfying gathering in my life.’
Leeuwarden was door onverwachte omstandigheden bevrijd door de Dragoons. In de nacht van 15 op 16 april trok alsnog Canadese infanterie de stad in.
